کاشی را شاید بتوان مهم‌ترین متریال پوشش‌دهنده در صنعت ساختمان و هنر معماری دانست. کاشی، فرآورده‌ای است سرامیکی که به علت پخته شدن در دمایی معین به حالت نیمه شیشه‌ای در می‌آید، چنان که خاصیت جذب آب آن بسیار کم می‌شود و در برابر ساییدگی، فشار و ضربه مکانیکی، مقاومت لازم را پیدا می‌کند
کاشی را شاید بتوان مهم‌ترین متریال پوشش‌دهنده در صنعت ساختمان و هنر معماری دانست. کاشی، فرآورده‌ای است سرامیکی که به علت پخته شدن در دمایی معین به حالت نیمه شیشه‌ای در می‌آید، چنان که خاصیت جذب آب آن بسیار کم می‌شود و در برابر ساییدگی، فشار و ضربه مکانیکی، مقاومت لازم را پیدا می‌کند و می‌تواند تغییرات ناگهانی دما (۲۰ تا ۱۰۰ درجه سانتیگراد) را به خوبی تحمل کند بدون آنکه هیچ‌گونه اثر ترک در بدنه یا لعاب آن ظاهر شود.
از اولین دوران ساخت کاشی در جهان، ایران همواره یکی از مراکز اصلی تولید کاشی بوده است. هنرمندان کاشی‌ساز ایرانی با استفاده از ذوق و قریحه هنری خود اقدام به ساخت کاشی‌های متنوعی با رنگ‌ها و طرح‌های مختلف برای استفاده در معماری بناهای فاخر ایرانی نمودند. این هنر فاخر نام خود را از شهر کاشان برگرفته است که در گذشته مرکز صنعت کاشی‌کاری ایران بوده است. کاشی در انگلیسی با عنوان Tile شناخته می‌شود که برگرفته از واژه لاتین tegula مشتق شده از فعل tegere به معنای پوشاندن و پوشش‌دادن است. رومیان به سفال‌هایی که در بام‌ها برای عایق‌کاری سقف استفاده می‌کردند tegere می‌گفتند.
تاریخچه کاشی
ایده ساخت کاشی به عنوان پوششی برای دیواره و کف بنا، از آجرهای لعابدار تزیینی و سفال‌های لعابداری گرفته شده است که در گذشته برای ساخت انواع ظروف سفالی به کار گرفته می‌شد. در نتیجه کاشی به عنوان یک متریال مجزا از ترکیب آجرهای منقوش لعابدار برای تزیین دیواره‌ها و ظروف سرامیکی ساخته شده از سفال برای جلوگیری از نشت آب و رطوبت به وجود آمد. در دوران تاریخی استفاده از سفال پخته لعابدار در بناها، برای منقوش کردن دیوارها با عنوان آجر لعابدار به کار گرفته می‌شد. قدیمی‌ترین نمونه آجرهای لعابدار منطقه خاورمیانه را شاید بتوان آجرهای لعابدار زیگورات چغازنبیل شوش که متعلق به۳۳۰۰ تا ۳۴۰۰ سال پیش است دانست پس از آن بارزترین نمونه‌های آجرهای لعابدار در دروازه ایشتار بابل و کاخ‌ها هخامنشی شوش که متعلق به داریوش اول است را می‌توان یافت. دروازه بابل به عنوان یک اثر جذاب از آجرکاری لعابدار شناخته می‌شود که متعلق به بیش از ۲۶۰۰ سال پیش است.
ساخت کاشی
کاشی‌ها مانند سایر سفال‌ها از خاک تهیه می‌شوند. برای ساخت کاشی خاک رس که حدودا۲۰ تا ۲۵ درصد سلیس دارد، مورد استفاده قرار می‌گیرد. سلیس باعث شیشه‌ای شدن بافت کاشی می‌شود. پس از الک کردن و جدا نمودن ضایعات خاک آن را آسیاب می‌نمایند تا به گرد یکنواختی تبدیل شود تا بتوان از آن گِل یکدستی به وجود آورد. گِل به دست آمده را پس از ورز دهی مناسب در ابعاد مورد نظر قالب‌گیری می‌نمایند. قالب‌گیری به طور کل در شرایط خلا انجام می‌گیرد تا کاشی‌ها به لحاظ مقاومت از مرغوبیت بیشتری برخودار شوند. پس از آن قطعه‌ها از قالب خارج شده و اجازه می‌دهند که خشک شود.
فرآیند خشک شدن در تونل‌های هوای گرم انجام می‌گیرد. پس از طی مرحله خشک شدن، کاشی‌ها وارد مرحله پخت می‌شوند. با توجه به نوع کاشی ممکن است فرآیند پخت دو تا سه بار تکرار شود. در اولین مرحله پخت، قبل از پختن کامل قطعات و تبدیل آنها به قطعات شیشه‌ای، کاشی‌ها را از کوره خارج کرده و روی آنها لعاب می‌پاشند و دوباره در کوره قرار می‌گیرند تا با لعاب مورد نظر شیشه‌ای شود. برخی از لعاب‌های طرح‌دار نیازمند تجدید پخت هستند، بدین صورت که در پایان مرحله دوم، لعاب دیگری به آن افزوده می‌شود و دوباره به کوره برمی‌گردند تا نقش و نگار مورد نظر را به دست آورند. این نوع پخت‌ها را تک پخت، دو پخت و سه پخت می‌نامند.
انواع مختلف کاشی و سرامیک
کاشی‌ها به چهار دسته کلی کاشی دیواری و کاشی کف (سرامیک)، کاشی پرسلانی و کاشی گرانیتی تقسیم می‌شوند. مبنای این تقسیم‌بندی میزان جذب آب و کاربرد آنها می‌باشد. جذب آب نشانگر میزان تخلخل در کاشی است و هر چه تخلخل آن بیشتر باشد، جذب آب بیشتری دارد و استحکام آن نیز کمتر است. با افزایش دمای پخت و فشار پرس، تخلخل کاشی کمتر می‌شود. جذب آب در کاشی دیواری، حدود ۱۷ الی ۲۱ درصد، در کاشی کف حدود ۵ الی ۷ درصد، و در کاشی پرسلانی زیر ۰/۵ درصد می‌باشد.
• کاشی کف
کاشی کف که در ایران اصطلاحاً به آن سرامیک نیز می‌گویند، به علت ویژگی‌های محل نصب، همواره در معرض سایش، ضربه و فشار است. بنابراین بایستی دارای استحکام مکانیکی مناسب (بیش از ۲۵۰ کیلوگرم بر سانتی‌مترمربع)، مقاومت سایشی سطح بالا و جذب آب پایین باشند. لذامعمولاً در درجه حرارت بالاتر نسبت به کاشی دیواری پخته می‌شوند. همچنین ضخامت آنها نیز از ضخامت کاشی دیواری بیشتر است.
• کاشی دیوار
کاشی‌های معمولی یا کاشی‌های دیوار به کاشی‌های لعابداری اطلاق می‌شود که معمولاً بدنه آنها دارای جذب آب بالایی است. به همین دلیل اگر در معرض رطوبت، از قسمتی که لعاب ندارد، قرار گیرند، مشکل ترک خوردن برای آنها وجود دارد ولی سطح لعاب خورده آنها نسبت به هر رطوبت مقاوم است. در بسیاری از کارخانه‌های تولیدی، این محصول با بدنه آجری یا قرمز رنگ تولید می‌شود. اما محصولات تولیدی در برخی کارخانه‌ها دارای بدنه سفید هستند که پس از نصب، جلوه بهتری دارند. این کاشی‌ها نسبت به کاشی‌های کف از تخلخل بیشتر و در نتیجه جذب آب بالاتری دارند. همچنین از استحکام مکانیکی کمتری برخوردارند، زیرا با توجه به محل نصب، نیاز به استحکام مکانیکی بالایی ندارند.
• کاشی پرسلان
کاشی پرسلانی به کاشی گفته می‌شود که دمای پخت آن بالاتر است و در نتیجه استحکام بالاتر و جذب آب آن پایین‌تر است و در مجموع خصوصیات بهتری دارد. این نوع از کاشی‌ها، از مواد اولیه بسیار مرغوب و با بدنه سفید تهیه می‌شوند. این محصول در برابر شکست، سایش و مواد شیمیایی مقاومت بسیار بالایی دارد. همچنین با توجه به تخلخل پایین و جذب آب بسیار کم آن، در برابر یخ‌زدگی نیز بسیار مقاوم است. کاشی پرسلانی قابلیت نصب در مکان‌های مختلفی از جمله کف، دیوار و نمای بیرونی ساختمان را داشته و استحکام آن بیش از ۳۰۰ کیلوگرم بر سانتی‌مترمربع است. دمای پخت کاشی پرسلانی حدود ۱۲۰۰ درجه سانتیگراد می‌باشد.
• کاشی گرانیتی
کاشی گرانیتی برخلاف دو نوع ذکر شده قبلی لعاب ندارد و شباهت بسیاری به کاشی پرسلان دارد و مانند آن در دمایی حدود ۱۲۰۰ درجه سانتیگراد پخته می‌شود. این نوع کاشی قابلیت نصب در همه مکان‌ها را داشته و استحکام آن بیش از ۵۰۰ کیلوگرم بر سانتی‌مترمربع می‌باشد. فرمول بدنه کاشی گرانیتی نیز مشابه کاشی پرسلان بوده، با این تفاوت که نسبت به آن جذب آب کمتری دارد (حدود %0.1 درصد). همچنین برخلاف کاشی پرسلانی، فاقد پوشش لعاب است و جهت ایجاد سطحی براق و صیقلی، در مراحل آخر تولید پولیش می‌گردد. کاشی‌های گرانیتی به دلیل عدم وجود لعاب بر روی سطح آنها ممکن است کمی لک‌پذیر باشند.
